The Diplomat ៖ «អាស៊ាននិងមីយ៉ាន់ម៉ា ៖ វិបត្តិនិងឱកាស»
ទង់ជាតិនៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានៅទីបំផុត កាលពីឆ្នាំ២០២១ អាស៊ានបានរំដោះខ្លួនចេញពីបញ្ហាដែលបានបង្កើតឡើងដោយខ្លួនឯង តាមរយៈគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋជាសមាជិកដែលខ្លួនបានប្រកាន់ខ្ជាប់ចាប់តាំងពីពេលចាប់កំណើតមកម៉្លេះ។
ដោយមើលតាមមូលដ្ឋាននៃនីតិរដ្ឋនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ រដ្ឋប្រហារកាលពីខែកុម្ភៈនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាបានបំពានយ៉ាងច្បាស់លើធម្មនុញ្ញរបស់អាស៊ាន ក៏ប៉ុន្តែរាល់សកម្មភាពសំខាន់ៗទាំងឡាយណាដែលអាស៊ានធ្វើ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការរំលោភបំពាននេះ គឺសុទ្ធតែប្រឆាំងនឹងគោលការណ៍នោះទាំងអស់។
រហូតមកដល់ឆ្នាំនេះ នៅរៀងរាល់ពេលដែលអាស៊ានបានប្រឈមមុខនឹងបញ្ហារបៀបនេះ ប្លុកមួយនេះបានធ្វើឱ្យខ្លួនឯងជាប់គាំងដោយបានកំណត់យកអាកប្បកិរិយា «អង្គុយរង់ចាំមើលលទ្ធផល»។
ឧទាហរណ៍មួយគឺ រដ្ឋប្រហារកាលពីឆ្នាំ ២០១៤ នៅក្នុងប្រទេសថៃ។ នៅពេលនោះ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី បានទទូចសុំឱ្យអាស៊ានធ្វើសកម្មភាព ប៉ុន្តែសមាជិករបស់ប្លុកនេះ សឹងតែមិនយកភ្នែកទៅមើលនោះទេ ដោយលើកឡើងអំពីគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងដែលបានបង្កឲ្យមានការយល់ឃើញថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅផ្ទៃក្នុងអាស៊ានខ្លួនឯងកំពុងធ្លាក់ចុះ។
ការបោះឆ្នោតរបស់ប្រទេសថៃដែលបង្ហាញអំពីការផ្លាស់ប្តូរទៅរកការគ្រប់គ្រងតាមបែបស៊ីវិលវិញ ត្រូវបានគេរិះគន់យ៉ាងទូលំទូលាយថា «ជាអំពើបោកប្រាស់» ហើយរបបរបស់លោកប្រាយុទ្ធនៅតែបន្តកាន់អំណាចដដែលរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
សហគមន៍អន្តរជាតិបានថ្កោលទោសការ ប្រើប្រាស់វិធីសាស្ត្រក្ដៅតាមផ្លូវអាវុធរបស់ប្រទេសថៃ ដូចជាក្នុងការគៀបសង្កត់លើការធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលជាដើម ហើយអ្នកសង្កេតការណ៍មួយចំនួនបានអះអាងថា រដ្ឋប្រហាររបស់ប្រទេសថៃ គឺជាការជំរុញទឹកចិត្តឱ្យកងទ័ព Tatmadaw របស់មីយ៉ាន់ម៉ាយកគំរូតាម។
ជាថ្មីម្ដងទៀត ប្រសិនបើអាស៊ាននៅ តែអង្គុយរង់ចាំមើល លទ្ធផលនៅអំឡុងពេលនៃវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា នោះភាពជឿជាក់មកលើប្លុកនេះនៅក្នុងក្រសែភ្នែករបស់សហគមន៍អន្តរជាតិ នឹងដាំក្បាលចុះដោយពួកគេនឹងដាក់ការសង្ស័យទៅលើ «មជ្ឈភាពរបស់អាស៊ាន»។
អាស៊ានក៏ប្រហែលជាបានបញ្ជូនសញ្ញាដ៏គ្រោះថ្នាក់មួយទៅកាន់ក្រុមមនុស្សផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសជាសមាជិករបស់ខ្លួនផងដែរដែលមិនពេញចិត្តនឹងរដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកគេ។
ទោះជាយ៉ាងណា នៅលើកនេះ អាស៊ានបានងាកចេញពីគោលជំហរជាប្រពៃណីរបស់ខ្លួន ហើយបានស្វះស្វែងរកការចូលរួមដោះស្រាយជម្លោះ។ កាលពីចុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ លោក Min Aung Hlaing ដែលបានឡើងកាន់អំណាចតាមរយៈរដ្ឋប្រហារ ត្រូវបានគេអញ្ជើញឱ្យចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំមេដឹកនាំអាស៊ាន ហើយបន្ទាប់មក អាស៊ានក៏ទទួលបានការប្តេជ្ញាចិត្តតាមរយៈគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំង ៥ ចំណុចដែលក្នុងនោះ ក៏រួមមានការសម្រុះសម្រួលដោយប្រេសិតពិសេសរបស់ប្រធានអាស៊ានផងដែរ។
នៅពេលដែលរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបដិសេធមិនអនុញ្ញាតឱ្យប្រេសិតពិសេស «ជួបជាមួយគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ» នៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា សមាជិកនៃរបបយោធា រួមទាំងលោក Min Aung Hlaing ផងត្រូវបានគេដកចេញពីកិច្ចប្រជុំកំពូលៗរបស់អាស៊ាន។
ចំពោះការបោះជំហានមួយនេះ អាស៊ាននៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីស និងគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋជាសមាជិកខ្លួនដដែល បើទោះបីជាមានការបកស្រាយដែលអាចបត់បែនបានជាងមុនក៏ដោយ។
ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួនបានទទួលលិខិតពីរដ្ឋាភិបាលរួបរួមជាតិ នៃមីយ៉ាន់ម៉ា (NUG) ដែលរួមមានទាំងកងកម្លាំងប្រជាធិបតេយ្យផង ដោយបានសុំឱ្យមានការអញ្ជើញពួកគេ ចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលៗរបស់អាស៊ាន។ ប្រការនោះបានបង្កឱ្យមានជម្លោះរវាងរដ្ឋាភិបាលយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា និងរដ្ឋាភិបាល NUG ជុំវិញការចូលរួមប្រជុំជាមួយអាស៊ាន។
អាស៊ានបានអះអាងថា គោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសរបស់ខ្លួននឹងមិនអាចសម្រេចបាននោះទេ ប្រសិនបើមានការចូលរួមពីអ្នកតំណាងនយោបាយរបស់ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដូចនេះការចូលរួមប្រជុំត្រូវបានកំណត់ចុះមកត្រឹមតំណាងមិនមែននយោបាយ ដូចជាតំណែងអនុរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសជាដើម។ អាស៊ានក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ការស្នើសុំការចូលរួមពីភាគីទាំងសងខាង គឺជាការប្រឆាំងទៅនឹងគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការ
ផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ាន។
ដោយមានការប្រឆាំងពីសំណាក់ចិន និងរុស្ស៊ីក្នុងការរារាំងសកម្មភាពនៅឯក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ សហគមន៍អន្តរជាតិបានឱ្យតម្លៃលើអន្តរាគមន៍របស់អាស៊ានដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្លុកនេះអាចទប់ស្កាត់ការសង្ស័យបានមួយកម្រិត។
ទោះជាយ៉ាងណា ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានៅតែបន្តស្ថិតក្នុងវិបត្តិនៅឡើយ ហើយរដ្ឋជាសមាជិករបស់ប្លុកនេះកំពុងយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង «ថាតើកម្ពុជាដែលជាប្រធានថ្មីសម្រាប់ឆ្នាំ ២០២២ អាចបង្ហាញពីភាពជាអ្នកដឹកនាំបានឬទេក្នុងការបញ្ចៀសមិនឱ្យប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានៅឯកោ ស្របពេលដែលខ្លួនអាចផ្តល់ការណែនាំ និងអាចរក្សាឯកភាពអាស៊ានបាន»។ «ឬមួយក៏ថា តើកម្ពុជានឹងរំខានដល់ការរួបរួមរបស់អាស៊ានដែរឬទេ ដូចដែលបានកើតឡើងរួចមកហើយកាលពីប្រទេសប្រ៊ុយណេធ្វើជាប្រធាន»។
ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើជាប្រធានអាស៊ានលើកចុងក្រោយកាល ពីឆ្នាំ២០១២ ហើយជំហរដែលប្រទេសនេះបានប្រកាន់យក នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនានារបស់អាស៊ាន ដោយផ្អែកលើសកម្មភាពរបស់ចិនជុំវិញសិទ្ធិអធិបតេយ្យចំពោះសមុទ្រចិនខាងត្បូង បានធ្វើឱ្យខូចដល់ឯកភាពរបស់អាស៊ានយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ដូច្នេះ «នេះគឺជាឱកាសដ៏ល្អមួយសម្រាប់កម្ពុជាក្នុងការស្ដារកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ខ្លួនឡើងវិញ»។
ការចាប់បង្ខំឱ្យមីយ៉ាន់ម៉ាបំពេញតាមគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំង ៥ ចំណុច នឹងទាមទារនូវវិធីសាស្រ្តថ្មីមួយដែលរួមបញ្ចូលគ្នានូវភាពរឹងប៉ឹង និងភាពបត់បែន។ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលយោធាមីយ៉ាន់ម៉ានៅតែបន្តបដិសេធមិនបំពេញតាមគោលការណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំង ៥ ចំណុចនេះទេ ឬប្រសិនបើរបបនេះធ្វើសកម្មភាពដែលបំផ្លាញដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបន្ថែមទៀត ឬរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនោះ អាស៊ានអាចនឹងត្រូវពិចារណាជាមុន នូវវិធានការបន្ថែមទៀតដូចជាការព្យួរសមាជិកភាពជាដើម។
គំនិតមួយដែលអាចធ្វើទៅបាននោះ គឺការបញ្ជូនបុគ្គលម្នាក់ពីប្រទេសថៃដែលជាអ្នករក្សាទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាពិសេសជាមួយយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ដើម្បីជួយដល់ប្រេសិតពិសេសរបស់ប្រធានអាស៊ាន «ក្នុងនាមជាអាជ្ញាកណ្តាល»។
នៅរយៈពេល ២ខែ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារនៅក្នុងប្រទេសថៃកាលខែឧសភា ឆ្នាំ ២០១៤ ដែលផ្តួចផ្តើមដោយលោក Prayut និងនៅក្នុងអំឡុងពេលដែលប្រទេសថៃស្ថិតនៅឯកោ មនុស្សដំបូងគេដែលបានធ្វើទស្សនកិច្ចជាផ្លូវការ ទៅកាន់ប្រទេសថៃ ក្នុងនាមជាឥស្សរជនបរទេស គឺលោក Min Aung Hlaing នេះតែម្ដង។ ជាក់ស្តែង លោក Prayut នៅតែជំពាក់បំណុលលោក Min Aung Hlaing ចំពោះរឿងនោះរហូត មកដល់ពេលនេះ។
ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារដែលខ្លួនបានបង្កឡើង លោក Min Aung Hlaing បានផ្ញើលិខិតមួយច្បាប់ទៅសុំជំនួយពី លោក Prayut ។ ពួកយោធា Tatmadaw មើលឃើញថា រដ្ឋបាលរបស់លោក Prayut នៅតែអាចបន្តកាន់អំណាចបាននៅក្រោយការបោះឆ្នោតដើម្បីផ្លាស់ប្តូរទៅរកការគ្រប់គ្រងតាមបែបស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសថៃ ហើយពួកគេចង់អនុវត្តតាមគម្រូនោះ។
ក្រោមការត្រួតពិនិត្យជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ វាជាកិច្ចការ លំបាកណាស់សម្រាប់ប្រទេសថៃក្នុងការកាន់ជើងយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាហួសហេតុពេក។ ប៉ុន្តែប្រហែលជាប្រទេសថៃអាចនឹងប្រើមធ្យោបាយការទូតដើម្បីលើកទឹកចិត្តដល់មីយ៉ាន់ម៉ា ឱ្យចាត់វិធានការមួយចំនួនឆ្ពោះទៅរកការសម្រេចបាននូវគោលកាណ៍កុងសង់ស៊ីសទាំង ៥ ចំណុចនោះ។
ប្រសិនបើអាស៊ានអាចទៅហួសពីការប្រកាន់ខ្ជាប់យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ចំពោះគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋជាសមាជិក និងចូលរួមពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងបញ្ហារបស់ប្រទេសជាសមាជិករបស់ខ្លួនណាដែលជះផលអាក្រក់មកលើអាស៊ានខ្លួនឯង នោះប្លុកនេះនឹងអាចរួមចំណែកដល់ការពង្រឹងភាពធន់របស់ខ្លួនជាអង្គការសហប្រតិបត្តិការមួយនៅក្នុងតំបន់៕ The Diplomat
