សិលាចារឹកបន្ទាយស្រី
សិលាចារឹកបន្ទាយស្រីក្រោយពីបានរៀបចំ«ប្រវត្តិឈ្មោះប្រាសាទ និងស្រុកបន្ទាយស្រី» រួចមក ហេង ឧត្តម សូមបន្តប្រធានស្តីពី«បន្ទាយស្រី»ទៀត តែសូមផ្តោតសំខាន់ ទៅលើ «សិលាចារឹក»។
ការចុះលេខបញ្ជីសិលាចារឹក គឺតាងអក្សរផ្សេងៗគ្នា។ K. ឬ Ka. តំណាងសម្គាល់ថា ខ្មែរ។ ចាម តាងដោយ អក្សរ C. មកពីឈ្មោះថា Campā ហើយ IMA អក្សរកាត់របស់ Inscription moderne d’Angkor គឺសម្រាប់តែចុះលេខបញ្ជី ចំពោះសិលាចារឹកនគរវត្ត សម័យទំនើប។ នេះបើតាមការពន្យល់របស់គ្រូបង្រៀនភាសាវិទ្យា នៅសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង និងដែលជាអ្នកជក់ចិត្តសិក្សាផ្ទាំងអក្សរថ្ម។
អ្នកស្រាវជ្រាវធំៗ ដែលសិក្សាសិលាចារឹកនៅបន្ទាយស្រីរួចមកហើយ គឺលោក Louis Finot លោក George Cœdès អ្នកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស លោក Philip N. Jenner ។ល។ កូនសិស្សរបស់អ្នកប្រាជ្ញទាំងនេះ ដូចជា បណ្ឌិត អាំង ជូលាន កញ្ញាបណ្ឌិត ឆោម គន្ធា និងបណ្ឌិត វង់ សុធារ៉ា ក៏សិក្សាពិចារណារឿងនេះដែរ។ នរវិទូ អាំង ជូលាន បានយកផ្ទាំងសិលាចារឹកបន្ទាយស្រី លេខ K.569 ទៅពន្យល់ ក្នុងសៀវភៅ «មូលដ្ឋានរៀនខ្មែរបុរាណ» បោះផ្សាយនៅឆ្នាំ២០១៣។ បុរាណវិទូ Éric Bourdonneau ក៏ទើបនឹងសិក្សាពិចារណាស៊ីជម្រៅបន្ថែមទៀត នាឆ្នាំ២០១៧ ។
បន្ទាយស្រី មានសិលាចារឹក ចំនួន១១ ចុះបញ្ជីលេខរួចស្រេចហើយ តែមួយទៀត ជាគំនូសសញ្ញា មិនទាន់ចុះលេខ។ ក្នុងចំណោមសិលាចារឹកជាង១០ផ្ទាំងនេះ ចារជាភាសាសំស្ត្រឹតមួយចំនួន។ ខ្លះជាភាសាខ្មែរបុរាណ និងខ្លះទៀត មានលាយគ្នា ទាំងសំស្ក្រឹតផង និងខ្មែរបុរាណផង។ សិលាចារឹក គេហៅសាមញ្ញថា អក្សរថ្ម ដែលចុះលេខ K.842 បានបញ្ជាក់ឲ្យគ្រប់គ្នាដឹងឈ្មោះដើមរបស់ បន្ទាយស្រី។ នៅក្នុងសម្ភាសន៍ជាសំឡេង លោក វ៉ាន់ វី គ្រូបង្រៀនភាសាវិទ្យា នៅភ្នំពេញ ពន្យល់ពីសិលាចារឹកមួយនេះ ដោយបញ្ជាក់បន្ថែមថា សិលាចារឹក មានវ័យប្រមាណ១ពាន់ឆ្នាំ គឺជាតឹងតាងប្រកែកមិនបាន ដែលអាចស្រាយចម្ងល់ ជុំវិញ អ្នកសាងសង់«បន្ទាយស្រី» និងរជ្ជកាលនៃរាជ្យស្តេច ដែលប្រាសាទនេះ បានប្រតិស្ឋដ្ឋានឡើង។
ក្នុងបទសម្ភាសនេះដែរ គ្រូបង្រៀនភាសាវិទ្យា លោក ហ៊ុន ឈុនតេង ជា បញ្ជាក់ថា ក្នុងចំណោមសិលាចារឹកបន្ទាយស្រី ទាំងជាង១០ គឺនៅម្តុំច្រកចូលទី៣ មានច្រើនជាងគេ រហូតដល់ទៅ ៥ ផ្ទាំង។
ចំណែក បេក្ខបណ្ឌិតបុរាណវិទ្យា កញ្ញា Chloé Chollet មានឈ្មោះខ្មែរថា បុប្ផា កំពុងបន្តការសិក្សា នៅសាលា École Pratique des Hautes Études នៃក្រុងប៉ារីស ក៏បានចូលរួមបញ្ចេញមតិយោបល់និងបកស្រាយសង្ខេបខ្លះ ពីសិលាចារឹកបន្ទាយស្រី ដោយនាងខំប្រឹងនិយាយភាសាខ្មែរផង។ បើតាមស្រីក្រមុំបារាំងរូបនេះ សិលាចារឹកបន្ទាយស្រី បានថែរក្សានៅគង់វង្សច្រើន។ ខ្លះត្រូវរក្សាទុកនៅ អភិរក្សអង្គរ Dépôt de la Conservation d’Angkor តែចំនួនច្រើន គឺនៅនឹងប្រាសាទ។ រូបចម្លាក់មួយ តាំងនៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ។
រីឯនៅដើមសម្ភាសន៍តែម្តង បណ្ឌិត ញឹម សុធាវិន្ទ អ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រនិងបុរាណវិទ្យា សូមបំភ្លឺវែកញែកឈ្មោះ «បន្ទាយស្រី» ដោយលម្អិតពីពាក្យនីមួយៗ និងដោយសង្កត់ធ្ងន់ថា «ស្រី» ត្រង់កន្លែងនេះ មិនបានសេចក្តីថា «មនុស្សភេទស្រី» ដូចគេភាន់ច្រឡំ និងមានសរសេរក្នុងសៀវភៅមួយចំនួននោះឡើយ។
សូមអញ្ជើញចុះស្តាប់សំឡេងទាំងស្រុង៕ ហេង ឧត្តម / RFI
